Strand

Berggrunnen på fastlandet lengst vest i Strand og dessutan på øyane Heng og Hidle består av migmatiske bergartar (sjå migmatitt), særleg ulike gneisar av grunnfjellsalder, men vesentleg gjorde om i kaledonsk tid (sjå Den kaledonske orogenese). På fastlandet aust for ei linje Jørpeland–Bjørheimsbygda, og dessutan på øya Idsal, består berggrunnen vesentleg av augegneis/augegranitt, også her av grunnfjellsalder, men i vesentleg mindre grad påverka i kaledonsk tid. I overgangen mellom dei to områda går eit belte av fyllitt og glimmerskifer frå Jørpelandsområdet nordover til Årdalsfjorden, og dessutan på øya Idse. Desse bergartane er av kambrosilurisk opphav, men også dei er omdanna i kaledonsk tid. Landskapet er svært kupert og når opp til 776 meter over havet (Heiahornet) aust i kommunen.

Ein lang, rettlinja dal med eit par store vatn (Bjørheimsvatnet og Tysdalsvatnet) skjer seg nordaustover frå Tau. Elles er terrenget nokså uoversiktleg med mange vatn og småelvar. Dei viktigaste jordbruksareala finn ein i skiferområda: i Bjørheimsbygda i dalen innanfor Tau, på sørbreidda av den ytre delen av Årdalsfjorden, og dessutan rundt Jørpeland.

Kaldaste månad er februar med normal på 2,0 °C, og varmaste månad er august med normal på 15,7 °C. Mest nedbør er det i november med normal på 189,0 millimeter og minst er det i mai med normal på 79,0 millimeter. Målingane er gjorde ved Sigmundstad målestasjon, Fister.

Busetjinga er i vesentleg grad konsentrert til kysten på ytre del av halvøya, særleg til dei to tettstadene (innbyggjartal 2019): Jørpeland (administrasjonssenter, 7230) og Tau (3212). I alt 82 prosent av innbyggjarane i kommunen bur i tettstader mot 88 prosent for fylket samla sett (2019).

Strand har hatt ein jamn befolkningsvekst sidan andre verdskrigen. I tiårsperioden 2010–2020 auka han med gjennomsnittleg 1,5 prosent årleg mot 1,2 prosent i Rogaland fylke. Den stabile befolkningsveksten til kommunen over lang tid må i atskilleg grad tilskrivast nærleiken til Stavanger-området og dei arbeidsmoglegheitene som finst der.

Etter offentleg administrasjon og tenesteyting er industri viktigaste næring i Strand med 16 prosent av arbeidsplassane til kommunen, 27 prosent inkluderte byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning/renovasjon (2019). Industrien har tradisjonelt vore dominert av hjørnesteinsbedrifta Stavanger Electro Staalverk A/S (no Stavanger Steel AS) på Jørpeland, ei bedrift som produserer spesialstål. I 2019 omfatta jern- og metallindustrien 12 prosent av industrisysselsetjinga i Strand. I dag er viktigaste industribransjar verkstadsindustri (med data- og elektroteknisk industri, metallvare- og maskinindustri) og næringsmiddelindustri (mellom anna Tau Mølle) med høvesvis 53 og 23 prosent av industriens sysselsette (2019). Det er eit nyare industriområde i Nordmarka nord for Tau.

Strand har eit allsidig jordbruk med storfe- og sauehald, og dessutan fruktdyrking som viktigaste driftsformer. Skogen betyr etter vestlandsforhold ein del for gardsdrifta. Avverking av skog i 2022 utgjorde 16 038 m³. Det er eit større setjefiskanlegg for laks i Tauvågen (Lerøy Vest AS).

Strand er ein relativt sett liten kraftkommune og har ein årleg middelproduksjon på 124 gigawattimer (GWh) per 2019. Kommunen har i alt åtte vannkraftverk med ein samla maskininstallasjon på 42 MW og ein årleg middelproduksjon på 124 GWh. Største verk, Jøssang, står for 74 prosent av årsproduksjonen, og har største fallhøgde med 281 meter.

I 2019 hadde 40 prosent av dei busette yrkestakarane i Strand arbeid utanfor kommunen, av desse 27 prosent i Stavanger-området (Stavanger, Sandnes, Randaberg og Sola), 17 prosent i Stavanger åleine (etter kommuneinndelinga frå 2020). Av yrkestakarane i Strand har elles fem prosent arbeid i Ryfylke elles og i Haugesunds-området, av dette tre prosent i Hjelmeland.

Eit ferjefritt samband med Stavanger-området opna i februar 2020 (Ryfast). Denne går frå Solbakk, som ligg mellom Tau og Jørpeland, via Hundvåg, ei av øyane i Stavanger, og vidare til fastlandet noko sør for bysenteret. Ryfylketunnelen på 14,4 kilometer er den lengste undersjøiske vegtunnelen i verda. Riksveg 13 (Ryfylkeveien) kjem no gjennom tunnelen. Den går så austover forbi Tysdalsvatnet til Hjelmeland.

Fylkesveg 523 går sørover langs kysten, gjennom Jørpeland til Oanes der det er ferjesamband til Lauvvika i Sandnes. Denne vegen gir kortaste samband frå søre del av Strand til Sandnes og Jæren. Frå fylkesveg 523 går fylkesveg 4632 på bru over Lysefjorden til Sandnes kommune (tidlegare Forsand).

Frå Tau går òg fylkesveg 4658 nordover og langs Årdalsfjorden til Døvika. Det er brusamband til øyane Idse og Idsal via fylkesveg 4638 frå fylkesveg 523. Frå Tau er det ferjesamband til øyane Hidle og Heng og fleire andre øyar i Boknafjorden. Frå Jørpeland er det hurtigbåtsamband til Stavanger.

Tau har vidaregåande skule og brann- og havarisenter for oljeverksemda. I sør ligg den kjende turisthytta Preikestolhytta, og herfrå går det merket sti til Preikestolen, landets mest brukte fjellrute.

Strand høyrer til Sør-Vest politidistrikt, Sør-Rogaland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Ryfylkerådet saman med Hjelmeland, Sandnes, Sauda og Suldal.

Strand kommune svarer til dei to sokna Jørpeland og Strand i Ryfylke prosti (Stavanger bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Strand til Ryfylke fogderi i Stavanger amt.

På Solbakk ved fylkesveg 523 er det eit stort felt med helleristningar frå bronsealderen. Det består av minst 40 skipsfigurar og konsentriske sirklar, solsymbol på svaberga ned mot sjøen. Det er òg ein gravhaug på toppen av svaberget.

Preikestolhytta, heilt sør i kommunen, er det vanlegaste utgangspunktet for fotturar til Preikestolen.

Jørpelands Brug i Vågen er det eldste industrihistoriske bygg i kommunesenteret. Det har ei utstilling om historia til Bruget, men også andre utstillingar og konsertar.

Ved samfunnshuset på Fiskå finst ein kopi av Kjøleviksteinen, eit av Noregs viktigaste runefunn. Originalen blir oppbevart på Oldsaksamlingen i Oslo.

Jørpeland kyrkje frå 1969 er ei arbeidskyrkje oppført i betong. Den har særprega, moderne formspråk med mykje bruk av glas og eit frittståande klokketårn.

Kommunevåpenet (godkjent i 1973) har tre raude vasshjul, to over eitt, mot ein sølv bakgrunn. Dette symboliserer vasskraft, ein viktig ressurs i Strand både i dag og i før-industriell tid.

Namnet er etter plasseringa, og det er opphavleg eit gardsnamn frå kyrkjestaden som ligg sør i Tau tettstad, ofte kalla Strandalandet. Kyrkja ligg på nordsida av Strandåna, rundt éin kilometer ovanfor munningen i fjorden.

• Rogaland
• Noregs geografi

• Strand kommune sine nettsider
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Strand
• Miljødirektoratets naturbase Strand

• Alsvik, Jan (1991): Strand bygdebok, to bind
• Barkved, Holger (1975): Soga um Strand