Berge Furre

Som politikar hadde Furre djupe røter i norsk bygderadikalisme. I staden for å ta opp i seg byverdiane då han flytta til Oslo, fekk han gjennom møtet med hovudstaden styrkt grunnhaldningane sine: Furre blei målmann, truande kristen i tradisjonen mellom bedehuset og ungdomshuset og venstreradikal i den nasjonale, pasifistiske tradisjonen, der utanrikspolitikken bestemde dei konkrete politiske vegvala og der Hans Nielsen Hauge var ein større inspirator enn Karl Marx. Furre var aldri tiltrekt av kulturradikalismen, som han oppfatta som eit byfenomen. Men han var heller ingen typisk intellektuell i politikken, sjølv om han nærma seg sakene både ope og resonnerande. Men når standpunkt var teke, var han engasjert, fast og ofte kompromisslaus.

Furre kom til Oslo som ung tenåring, og gjekk på Oslo katedralskole, der han søkte mot eit karismatisk kristeleg miljø. Han vart formann i Oslo Kristelege Gymnasistforbund i 1955. Samstundes hadde Furre frå tidleg av ein grunnleggjande radikalisme i seg, og melde seg inn i AUF som 16-åring.

Som teologistudent ved Universitetet i Oslo frå 1955 blei han politisk aktiv på venstresida. På universitetet blei han medlem av Sosialistisk Studentlag – Arbeidarpartiets studentforeining – men han hadde òg nær kontakt med presten Ragnar Forbech, som var ein leiande pasifist og sosialist i 1950-åra. Men det var erfaringane frå ei reise i Italia som opna hans auge for det urettferdig i klassesamfunnet. Her møtte han ein heilt annan sosial struktur enn i det egalitære Ryfylke.

Furre markerte tidleg motstand mot den militære opprustinga under den kalde krigen. Han deltok i skipinga av gruppa Unge pasifistar, var sekretær i Kristent Fredslag i åra 1955–1957 og han utførte verneplikta si som sivilarbeidar i åra 1958–1960.

I Sosialistisk Studentlag kom han raskt med i leiinga etter eit venstrekupp, og han var ei drivande kraft bak det såkalla «påskeopprøret» i 1958, då studentlaget fekk eit fleirtal av Arbeidarpartiets stortingsrepresentantar til å underteikne ein resolusjon som gjekk imot at Vest-Tyskland skulle få atomvåpen – stikk i strid med den offisielle tryggingspolitiske linja til partiet. Furre var formann i Det norske studentersamfund hausten 1958. Året etter vart han suspendert frå Arbeidarpartiet.

Furre var òg engasjert i den venstresosialistiske avisa Orientering. Redaksjonen der utgjorde kjernen i den tryggingspolitiske opposisjonen i Arbeidarpartiet i slutten av 1950-åra. Ideen om å skape eit politisk alternativ til Arbeidarpartiet hadde nok modna ei tid, men blei teken fram då sentrale redaksjonsmedlemmer blei ekskluderte i 1961.

Furre var blant dei som heldt igjen. Men då Sosialistisk Folkeparti (SF) blei danna i 1961, blei han partisekretær og politikar på heiltid til 1964, då han gjekk tilbake til universitetet, no som historiestudent.

Med verdigrunnlaget sitt i norsk radikalisme var Furre godt vaksinert mot udemokratiske og autoritære tendensar innanfor både Arbeidarpartiet og SF. Dette låg nok òg til grunn for hans interesse for Aust-Tyskland (DDR). Gjennom kontakt med demokratiske og sosialistiske rørsler i vest håpa han at regimet kunne utvikle seg i demokratisk retning. Mykje av det han sa og skreiv om Aust-Tyskland, fortonar seg likevel både roseraudt og naivt i ettertid. Men det som var igjen av positiv haldning til sosialistregima i aust, forsvann ettertrykkjeleg under den sovjetiske invasjonen i Tsjekkoslovakia i 1968 (sjå Praha-våren). På denne tida oppstod òg ei demokratisk utfordring innanfrå i SF, under oppgjeret med den Mao-inspirerte partiungdommen i Sosialistisk Ungdomsforbund (SUF). Det vart ei hovudoppgåve for Furre å ta kampen opp mot ekstremistane i partiet. Han var medlem av sentralstyret i partiet frå 1969 og nestleiar i åra 1971–1976.

Berge Furres mest aktive periode som politikar blei innleidd med striden om norsk medlemskap i Dei europeiske fellesskapane (EF) frå byrjinga av 1970-åra. Her kom den nasjonale grunnhaldninga hans til uttrykk i fullt monn. Han deltok aktivt i Folkebevegelsen mot EEC fram til sigeren i folkerøystinga i 1972 (sjå EU-kampen).

Då stortingsvalet i 1973 bringa 16 representantar for Sosialistisk Valgforbund inn på Stortinget, var Furre blant dei, som representant for Rogaland. I åra 1975–1976 var han dessutan parlamentarisk leiar for stortingsgruppa, og då valforbundet blei erstatta av Sosialistisk Venstreparti i 1975, blei Furre året etter valt til partileiar, eit verv han hadde til i 1983.

Som parlamentarikar blir Furre ikkje hugsa minst for innsatsen sin for ein ny landbrukspolitikk. Han blei vald til formann i landbrukskomiteen. Jordbrukspolitikken var bunden til eit detaljert og fasttømra avtaleverk som tilsynelatande gav lite rom for politikk, men Furre hadde gjort seg tankar om endringar.

1970-åra var prega av nye tankar om vekst og vern, og oljefunna i Nordsjøen (sjå norsk oljehistorie) betydde ny pengerikelegheite for så vel staten som samfunnet. Kravet om at inntektene til bøndene måtte trappast opp til eit gjennomsnitt av industriarbeidarlønn blei lanserte. Dette og dei politiske straumdraga som blei kvervla opp av EF-saka, blei det ideologiske bakteppet for den nye landbrukspolitikken som Furre blei ei drivande kraft bak i Stortinget.

Saman med Finn Gustavsen avslørte Furre i 1977 innhaldet i ein hemmelegstempla rapport om det amerikanske navigasjonssystemet Loran C. I 1979 risikerte Furre saman med Finn Gustavsen riksrett på grunn av avsløringane, men saka vart lagd bort av Odelstinget, men berre med eit knapt fleirtal, 47 mot 44 stemmer.

Furres stortingskarriere varte berre éin periode, men han var òg engasjert i partiet seinare. Han tilhøyrde Erik Solheim-fløya i konfliktane i 1990-åra, og har fått æra for å ha skapt omgrepet «museumsvaktarar» om dei gammalsosialistiske tradisjonsberarane i partiet. Som medlem av Lund-kommisjonen frå 1994 til 1996 medverka Furre sterkt til eit oppgjer med tidlegare hemmeleghald og politiske overvakingar. I ein rapport frå Stortingets kontrollkomité vart det hausten 1996 hevda at Furre hadde vore etterforska av Politiets overvakingsteneste, med utgangspunkt i opplysningar som var komne fram ved gransking av arkiva til det tidlegare austtyske tryggingspolitiet Stasi. Furre blei reinvaska for alle mistankar, men debatten omkring politiets og departementets handlemåte førte til at justisminister Grete Faremo måtte gå av.

• Mjølk, bønder og tingmenn. Studiar i organisasjon og politikk kring omsetningen av visse landbruksvarer 1929–30, hovudoppgåve UiO, 1968 (i bokform 1971)
• Norsk historie 1905–1940, 1971 (2. utgåve 1982)
• Forsvar for fred (saman med I. H. Teigene), 1983
• redaktør av Frå informasjon til kulturarv, NOU 1984:3, 1984
• Reform og motstand. Trekk av kyrkjeordningsstriden 1945–1953, i Norsk teologisk tidsskrift nr. 4/1984, s. 199–247
• «– men Venstre viste ikke Maadehold». Ein sjernarøybu og hans politiske tid, Tromsø 1985
• Rogalandskulturen mellom religion og politikk. Ei tverrfaglig vandring gjennom 120 år (redigert saman med E. Fossåskaret), Stavanger 1987
• Soga om Lars Oftedal, 2 bind, 1990
• Vårt hundreår. Norsk historie 1905–1990, 1991 (ny utgåve Norsk historie 1914–2000. Industrisamfunnet – frå vokstervisse til framtidstvil, bind 6 i Norsk historie, 1999, forkorta utgåve 2000)
• ’Lammets krig’ med ’det frie Noreg’. Kvekarane i møte med det norske samfunnet, i Kirke & Kultur nr. 5/1993, s. 403–422
• Frå 1814 til Gudmund Hernes. Politikk, kyrkje og kyrkjepolitikk, i Norsk teologisk tidsskrift nr. 1/1994, s. 3–20
• Nei til EU, 1994
• Sant og visst. Artiklar, foredrag og preiker, 1997
• Diakoni og samfunn (redigert saman med K. Aukrust), KULTs skriftserie nr. 101, 1998
• Da nynorsk vart kyrkjemål, i I. Brohed (red.): Kyrka och nationalism i Norden, Lund 1998 (først trykt i Mål og makt nr. 1–2/1997)